26 Март 2021 Archives

День Аральского моря

26 марта 1993 года главы государств Центральной Азии подписали Соглашение о совместных действиях по спасению Аральского моря и дали старт деятельности Международного фонда спасения Арала (МФСА). Эта дата отмечается как День Аральского моря. О нынешней ситуации на Арале «Казахстанской правде» рассказал директор Исполнительной дирекции МФСА Болат Бекнияз.

– Болат Кабыкенович, Международный фонд спасения Арала в нынешнем году отмечает 28-летие. Что сделано за это время для возрождения некогда уникального водоема?

– В течение всего периода деятельности МФСА успешно реализованы три программы бассейна Аральского моря (ПБАМ). Каждая из программ в свое время способствовала улучшению социально-экономических и экологических условий проживания населения Приаралья. В настоящее время готовится четвертая программа. Так, в Казахстане в рамках ПБАМ реализован крупномасштабный и комплексный проект «Регулирование русла реки Сырдарьи и сохранение северной части Аральского моря» (РРССАМ). В результате Казахстану удалось сохранить северную часть Аральского моря – Малый Арал. Уровень воды в нем поднялся с 39 до 42 метров, и море приблизилось к Аральску на расстояние 17 километров. Было восстановлено биологическое разнообразие, вновь появились 14 из 38 видов ранее исчезнувших рыб. В регионе работают 8 рыбоперерабатывающих предприятий, 3 из которых прошли европейскую сертификацию. Из 70 высохших озер 30 вновь наполнились водой. На родную землю вернулись более 16 тысяч человек, ранее переселившихся из этих мест. В регионе улучшилась экологическая, санитарная и гидрометеорологическая обстановка. Увеличилась пропускная способность реки Сырдарьи, появились новые сооружения и были реконструированы существующие, ликвидирована угроза паводков и подтоплений территорий. Наряду с этим повысилась водообеспеченность орошаемых земель. Благодаря деятельности МФСА в 2012 году более чем 330 тысяч гектаров территорий водно-болотных угодий реки Сырдарьи и Северного Аральского моря были внесены в список охраняемых территорий Рамсарской конвенции. Была оказана поддержка местному населению путем приобретения водовозов, машин скорой помощи, дорожной техники и многое другое. В последние годы велись работы по подготовке нового проекта «Региональное развитие и восстановление северной части Аральского моря», который поможет в корне решить проблему Аральского моря и заложить устойчивые экологические системы в регионе, предотвращающие соле-пылевой вынос с осушенного дна моря, создаст условия для экономического развития Кызылординской области с учетом рационального использования природных ресурсов.

Кроме того, исполнительная дирекция МФСА реализовала один из интересных и значимых проектов – «Обеспечение безопасности, сохранение и развитие рыбных запасов Северного Приаралья». По результатам этого проекта на Кокаральской дамбе было установлено экспериментальное рыбозащитное устройство, работающее на основе акустической системы отпугивания рыбы. Ожидается, что экспериментальное рыбозащитное устройство позволит сохранить от гибели тысячи тонн рыбы, которая проходит через Кокаральскую дамбу и, к сожалению, погибает в соленых водоемах Южного Аральского моря.

Началась реализация проекта по созданию Приаральского центра адаптации диких копытных животных (куланы, джейраны, сайгаки) к последствиям изменения климата. Проект подразумевает создание на участке в 47 тысяч гектаров благополучных условий для сохранения охраняемых видов животных.

Также ведутся работы по созданию научно-туристического центра «ЭкоАрал» на берегу озера Камыстыбас для координации научной деятельности и экологического туризма.

– Недавно общественность Кызылорды высказалась в Facebook о том, что многие проекты, необходимые для жизнедеятельности Приаралья, так и не вошли во вторую фазу РРССАМ, и призвала своих земляков помочь финансово, чтобы претворить их в жизнь. В связи с этим интересно узнать, по каким критериям фонд отбирает проекты в РРССАМ?

– Первый РРССАМ реализовывался с ноября 2002 года по 2010 год. Объекты в основном отбирались по предложениям акимата Кызылординской области с учетом предложений и рекомендаций ведущих ученых и специалистов.

В настоящее время Всемирным банком одобрен грант на подготовку технико-экономического обоснования Проекта регионального развития и восстановления северной части Аральского моря. Его заказчиком являются Комитет по водным ресурсам МЭГПР РК и акимат Кызылординской области. При акимате области создана рабочая группа по данному проекту, куда входят представители всех заинтересованных ведомств и организаций области. Проект будет реализовываться с учетом Плана регионального развития Кызылординской области на 2020–2025 годы. Исполнительная дирекция МФСА в течение трех с лишним лет непосредственно и тесно работала со специалистами Всемирного банка, местными исполнительными органами по подготовке компонентов будущего проекта. Сейчас ей отведена роль координирующей организации в соответствии с ее статусом. В настоящее время проект находится на стадии разработки, общественные организации и специалисты области могут направить свои предложения.

– В прошлом году в Кызылординской области обмелели три водоема: река Сырдарья, озеро Камыстыбас и Малое Аральское море. По каким причинам воды Сырдарьи слабо питали Малый Арал?

– Единственным источником питания Малого Арала и озерных систем дельты, в том числе и озера Камыстыбас, является река Сырдарья. Она зарегулирована практически на всем протяжении, по сути это уже не река в том естественном ее состоянии. Озерные системы соединены между собой каналами и протоками, которые требуют очистки и реконструкции. Поэтому в маловодные годы, каким выдался 2020-й, уровень воды в Сырдарье не позволил наполнить озерные системы в полном объеме. Гидроузел Аклак, построенный в рамках проекта РРССАМ, не может создать подпор для Акшатау-Камыстыбасской системы озер. Поэтому для нормального функционирования озер дельты необходимо их искусственное регулирование путем строительства дополнительного подпорного сооружения. В 2020 году уровень Малого Арала и озера Камыстыбас упал примерно на метр, и на пологих пляжных берегах вода отступила на 150–200 метров. Однако это не критично для рыбных ресурсов, сезонные колебания в 1–1,5 метра существенно на это не влияют. Другое дело, если повторяемость маловодных лет увеличится. Для недопущения этого в новом проекте соответствующие меры предусмотрены.

– Принимаются ли конкретные меры для того, чтобы вода из реки после ее использования для полива посевов не пропадала в песках?

– Да, по большому счету вода, забираемая по каналам из реки после орошения полей, должна отводиться обратно в эту же реку. В большинстве случаев эта система работает. Но есть массивы орошения в низовьях Сырдарьи, где коллекторно-дренажная сеть пришла в негодность. Дренажная вода непроизводительно, а иной раз негативно влияя на природную среду, разливается, образуя солончаки, а поля подвергаются вторичному засолению. Так, левобережный Казалинский массив орошения находится в плачевном состоянии, и там требуется строительство отводящего самотечного коллектора. Он предусмотрен в новом проекте, где дренажная вода будет повторно использована для полива зеленых насаждений на осушенном дне Аральского моря.

– Кызылординцы, пострадавшие в прошлом сезоне от маловодья на Сырдарье, все чаще выступают с предложениями сократить в области посевы риса, которые в прошлом году достигли площади почти 90 тысяч гектаров. Что Вы думаете по этому поводу?

– Необходимо учитывать, что естественные водные ресурсы Сырдарьи с сокращением ледников и последующим их исчезновением также будут уменьшаться. По прогнозам, сокращение составит 20 и более процентов.

В связи с этим необходимо сокращать посевы риса, переходить на менее влаголюбивые культуры, научиться эффективно и экономно использовать водные ресурсы на основе автоматизации управления. Надо больше внимания обращать на альтернативные виды деятельности – аквакультуры, животноводство. Например, с 2021 года Исполнительная дирекция МФСА совместно с Федеральным министерством образования и научных исследований Германии планирует трехгодичные научно-исследовательские работы по адаптации в Приаралье высокорентабельных и менее влагоемких сельскохозяйственных культур.

– Из истории известно, что Аральское море высыхало и возвращалось в свои берега 9 раз. Причем возврат оборачивался не меньшей экологической катастрофой, чем высыхание. Что Вы можете сказать по этому поводу?

– Да, периоды трансгрессии и регрессии Аральского моря происходили не только в геологическое, но и историческое время. Эти стадии частично запечатлены на древних картах и упомянуты в трудах ученых и путешественников. Достоверно говорят об этом найденные древние городища и мавзолеи на высохшем дне Аральского моря. Поэтому в немалой степени на регрессию моря в историческое время оказал не только природный, но и антропогенный фактор. То, что Амударья не один раз меняла свое направление в сторону Каспийского моря, а это фактически две трети общего стока в Аральское море, говорит о многом. Сейчас ситуация чем-то схожа с той, что была в XII–XIV веках, когда акватория Аральского моря была на абсолютной отметке 30–33 метра и существовало множество остаточных водоемов. Как предполагают ученые, города были покинуты людьми в спешном порядке, что говорит о резкой трансгрессии воды Аральского моря. Этот период как раз совпадает с возвращением стока Амударьи в Аральскую котловину. К большому сожалению, в настоящее время сток Амударьи полностью зарегулирован на орошение и не доходит до Аральского моря. В этих непростых экономических условиях восстановить Арал в прежней акватории практически невозможно. Но наша первостепенная задача – не допустить, чтобы вместо Арала осталась безжизненная пустыня. В этой ситуации рациональное использование воды и водосбережение должны стать нормой жизни. Упор делается на реконструкцию мелиоративных систем, внедрение современных технологий и методов орошаемого земледелия, что обеспечит более экономное использование воды, и на частичное восстановление экосистемы. У нас уже есть решение по обустройству территории Южного Аральского моря ниже Кокаральской плотины. Это обширное пространство должно иметь устойчивую и благоприятную экосистему, которая не будет являться очагом пыле-солевых выносов.

– Часть сельского населения региона страдает от отсутствия чистой питьевой воды, пользуется привозной. Как можно решить эту проблему?

– Одним из источников качественной пресной воды являются подземные воды. Для хозяйственно-питьевого водоснабжения в Кызылординской области разведано 26 месторождений подземных вод с балансовыми запасами 1,4 миллиона кубометров в сутки. К примеру, Толагайское месторождение подземных вод посредством Арало-Сарыбулакского группового водопровода протяженностью 2,5 тысячи километров снабжает Аральский и Казалинский районы Кызылординской области. Кроме используемых месторождений пресных подземных вод есть и большие запасы неиспользуемых. Наиболее перспективным считается Мынбулакское месторождение с запасами 250 тысяч кубометров в сутки с минерализацией воды 0,6–0,8 грамма на литр. Использование подземных вод Мынбулакского месторождения позволит покрыть перспективную потребность и обеспечить пресной водой Кызылорду, Байконыр и 83 сельских населенных пункта Жалагашского, Кармакшинского, Сырдарьинского районов. Такого рода проекты мы прорабатываем совместно с Международным центром зеленых финансов, путем привлечения заинтересованных инвесторов.

– В Послании народу Казахстана Касым-Жомарт Токаев уделил особое внимание экологической ситуации. Он заявил, что в стране будет высажено 2 миллиарда деревьев. Что планируется вами в этом направлении?

– В ближайшие годы планируется провести лесомелиоративные работы на 213 тысячах гектаров осушенного дна Аральского моря, будет высажено около 177 миллионов адаптированных саженцев. Для этого намечены почвенно-мелиоративные и научно-практические исследования. Кроме того, планируется создание лесных питомников на территории в 100 гектаров. Мы в свою очередь предлагаем высаживать саксаул с закрытой корневой системой, что способствует приживаемости саженцев до 80–90%. С весны нынешнего года начинаются экспериментальные работы.

Вот уже больше 25 лет Казахстан и страны Центральной Азии занимаются решением проблем Аральского моря. Конечно, проблема общемировая, но я думаю, что страна имеет все возможности для коренного решения проблемы в ближайшие 10 лет. Мы должны приложить все усилия для реализации нового Проекта регионального развития и восстановления северной части Аральского моря.

АВТОР:

Игорь Прохоров

Источник: https://www.kazpravda.kz

Поделиться/Share

Арал тағдыры – адам тағдыры

ХХ ғасырдағы Орталық Азиядағы ең ірі экологиялық Арал апатының зардабын аймақ елдері әлі күнге тартып отыр. Халықаралық Аралды құтқару қорының мәліметтері бойынша 4 млн гектардан астам жердің тозуы салдарынан аймақтың экономикалық шығыны жылына 4,5 млрд долларға жетіп, теңіздің құрғау салдары Әмудария және Сырдария өзендері атырабында қоныстанған 5 млн-ға жуық тұрғынның өмір сүру сапасына теріс әсерін тигізген.

Коллажды жасаған Зәуреш СМҒҰЛ, «ЕQ»

Халықаралық Аралды құтқару қорының Қазақстан Республикасындағы атқарушы дирекциясының (әрі қарай ХАҚҚ ҚР атқарушы дирекциясы) директоры, география ғылымдарының кандидаты Болат Бекнияз трансшекаралық мәселелерді кешенді шешу арқылы Арал аймағы мәселесінен түбегейлі арылуға болатынын айтады. «Осы уақытта Халықаралық Аралды құтқару қорының Арал теңізі бассейніне қатысты жүзеге асырған 3 бағдарламасы нәтижесін беріп отыр. Ендігі кезекте төртінші бағдарлама әзірленуде. Аймақтық мәселелерді қамтитын құжат, отыз жылға жуық мерзімде қордаланып келген мәселелерді шешіп, аймақта экономикалық, экологиялық, әлеуметтік жобаларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді», дейді Б.Бекнияз.

Трансшекаралық өзендерді пайдалану туралы келісімдердің тарихына үңілсек, 1992 жылы мемлекетаралық су көздерін пайдалану мен қорғауды бірлесіп басқару саласында ынтымақтастық, мемлекетаралық үйлестіруші су шаруашылығы комиссиясын (МҮСШК) құру туралы келісімге қол қойылды. 1993 жылы Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан мен Түрікменстан мемлекеттерінің басшылары Арал теңізінің дағдарысы мəселелерін шешу бойынша бірлескен келісім жасады. Оны іс жүзіне асырудың тетіктері осыдан 28 жыл бұрын, 1993 жылы Тұңғыш Президент – Елбасының бастамасымен Халықаралық Аралды құтқару қоры (ХАҚҚ) жəне Орталық Азия елдерінде бөлімшелерінің құрылуымен тығыз байланысты. Ал 2017 жылы Қызылорда қаласында өткен Арал теңізі бассейнін тұрақты дамыту бойынша бірінші халықаралық форумда 26 наурыз Арал теңізі күні деп белгіленді.

«Арал аймағын сауықтыруға байланысты көптеген халықаралық келісімге қарамастан әр мемлекет өз мәселесін өзі шешіп келеді. 2018 жылы Түрікменстанда өткен ХІІ саммитте Елбасы Н.Назарбаев Су-энергетикалық консорциумын құру туралы мәселеге ерекше басымдық берді. Бұл Арал мәселесін шешуге бірлескен күш-жігер қажеттігін айқындап берді. Сол жылы Халықаралық Аралды құтқару қорының мәртебесі де айқындалып, Арал апатынан туындаған экологиялық мәселелерді шешуде, осыған байланысты әлеуметтік-экономикалық жобалар мен бағдарламаларды жүзеге асыруда әмбебап алаң болып белгіленді.

Бүгінге дейін туындап келген Арал аймағы мәселесінде Қырғызстан мен Тәжікстанды энергетика, ал Қазақстан мен Өзбекстанды суармалы жерлер мәселесі алаңдатып келді. Бірінің егіні күйіп жатса, екіншісін энергия тапшылығы толғандырды. Осы мәселелерді шешуге мемлекеттер арасында жасалған көптеген халықаралық келісімшарт та дәрменсіз болды. Ал ауызбіршілікке келе алмай отырған аймақ елдері үшін Су-энергетикалық консорциумын құрудың маңызы да, экономикалық тиімділігі де жоғары. Б.Бекнияздың айтуынша, консорциум жылдағы нәтижесіз жиындардың алдын алып қоймай, туындаған өзекті мәселелерді бір жерден шешуге мүмкіндік береді. Кейбір деректерге сүйенсек, трансшекаралық су жөнінде ынтымақтастық болмаса, мемлекеттер жылына 30-40 млрд доллар шығынға ұшырайды, егер де ортақ мәміле дұрыс жолға қойылса, онда жылына 7 млрд теңгеден астам пайда көруге болады.

Халықаралық Аралды құтқару қоры бүгінде 40-тан астам мемлекетті біріктіретін, Хельсинкиде қабылданған Су конвенциясымен бірлесе жұмыс істеуге қол жеткізген. Трансшекаралық конвенция – суды қалай пайдалану және бөлісу керектігін жан-жақты қарастыратын маңызды алаң. Конвенция бүгінге дейін Еуропа бөлігіндегі су мәселесіне қатысты болса, ендігі кезекте Орталық Азия елдерінен Қазақстан, Түрікменстан, Өзбекстанды да қамтитын болады. 2018 жылы Бразилияда үш жылда бір рет өтетін 8-ші Су форумына қатыcу қазақстандық тарап үшін жаңа мүмкіндіктерге жол ашса, Тайландта өткен ЭСКАТО қоршаған ортаны дамыту жөніндегі комитеттің V сессиясында Қор мамандары БҰҰ Бас хатшысының орынбасарымен кездесіп, Арал мәселесін көтеріп, фотокөрме ұйымдастырды. Бұл өз кезегінде аймақ мәселесіне дүниежүзілік қауымдастықтың назарын тағы бір аударуға мүмкіндік берді. Ал өткен жылы Орталық Азиядағы су мәселесіне қатысты өткен Берлин кездесуі Еуроодақтың 2020-2030 жылға дейінгі стратегиясында Арал әлемдік апат ретінде емес, «Жасыл Орталық Азия» бастамасына негіз болды. Сонымен бірге Арал теңізінің «Жасыл белдеу құру» жобасы Дүниежүзілік банк пен Қазақстанның «Аралдың солтүстік бөлігін қалпына келтіру және аймақтық даму» жобасына енді.

Қазақстан шикізат бағытындағы ел болғандықтан, экологияға келетін зиян көп. Осы орайда Дирекция жұмысының нәтижесінде еліміздегі экологиялық, әлеуметтік-тұрмыстық жобаларға осы жылдарда 240 млн теңгеге тегін грант тартылған. Мысалы, былтыр Германия Халықаралық ыңтымақтастық қоғамының (GIZ) қаржыландыруымен Арал ауданындағы Көкарал бөгетінде балықты сақтап қалу қондырғысы орнатылды. 150 млн теңгеге орнатылған қондырғы жылына 4 мың тоннаға жуық балықты сақтап қалуға мүмкіндік береді.

Отандық кәсіпкерлердің көмегіне зәру

Экологиялық аймаққа грантпен қоса, отандық кәсіпкерлердің қолдауы да қажет. Осы орайда ХАҚҚ ҚР атқарушы дирекциясы Нұр-Сұлтан қаласындағы Халықаралық қаржы орталығының «Жасыл қаржы» орталығымен келісімшартқа отырып, маңызды жобаға қол жеткізгелі отыр.

Бүгінде Қызылорда облысының Арал теңізіне дейінгі 600 шақырымдағы Арал, Қазалы аудандары Арал-Сарыбұлақ су жүйесі арқылы жерасты суын алады. Нәтижесінде, бұл өңірде ауру саны да азайған. Шиелі мен Жаңақорған жағы суды Түркістан облысынан алатындықтан, бұл маңдағы судың сапасы да жақсы. Ал Қызылорда қаласы, Жалағаш, Жосалы, Қармақшы, Сырдария аудандарындағы ауыз су ащылау келеді. Өңір тұрғындары жартылай жерасты, жартылай Сырдария өзенінің суын тұтынуда. Алайда Сырдария суын ауыр металдардан, пестицидтерден тазарту өте қиынға соғатындықтан, өңірді таза ауыз сумен қамтамасыз ету мақсатында Кеңес заманында табылған, Қарағанды мен Қызылорда шекарасындағы Жосалыдан 130 шақырымдағы су көзін ашу жоспарда тұр. Ендігі кезекте сапалы суды Қызылорда, Байқоңыр мен 80-нен астам елді мекенге жеткізу жұмыстарына бизнесті тарту көзделуде. Сонымен бірге Сырдарияның өзінде көптеп саналатын гидротораптардың жұмысын тиімді пайдалану үшін дайын тұрған кешенде кіші гидростансалар салу қажет. Жоба кіші өзендерді пайдаланғаннан гөрі су кешендері жанында шағын ГЭС-тер орнату арқылы электр энергиясы көздеріне қол жеткізуді қамтамасыз етеді. Оның нәтижесін ел бірнеше жылда көрмек.

Тұрмыстық қалдықтарды өңдеу – өңірдегі өзекті мәселенің бірі. Аймақтағы полигондарда жаңа тасталған қалдықтар өртелгенімен, қайта өңделмейтіндіктен, осы полигондарды залалсыздандыру мен жою мәселесі өзекті. Бүгінде Жапония мен Қытай тәжірибесінде қолданылатын мұндай өндірістің аймақ үшін тиімділігі жоғары. Нәтижесінде, плазмалық пештерде тыңайтқыштар, май мен мазут, инертті материалдар шығару мүмкіндігі бар. Сонымен бірге өңір экологиясын жақсарту мақсатында 2 млн доллар қаражат бөлгісі келіп отырған компанияға Қазалы мен Арал аралығындағы Батыс Еуропа – Батыс Қытай көлік жолының жиегін көгалдандыру жобасы ұсынылған. Мемлекеттерді байланыстырып жатқан көлік жолының жиегі көгалданатын болса, бұл аймақтағы микроклиматтың өзгеруіне де, жайылымдық жерлердің көбеюіне де ықпал етпек.

Арал балығына сұраныс көп

Бүгінде Арал теңізі балығына әсіресе Ресей, Германия, Батыс Еуропа елдері қызығушылық танытып отыр. Балықтың сапасы да, салмағы да халықаралық стандартқа сай келеді. Теңізден жылына 8 мың тонна балық ауланса, оның тең жартысы экспортқа жөнелтіледі. ХАҚҚ ҚР атқарушы дирекциясы мамандарының болжамына сәйкес, жартылай өңдеп сатылған балықтың құны шекара асқанда екі-үш есеге қымбаттайды әрі соның салдарынан теңізде балықтың азайып кету қаупі бар. Сондықтан аумақта өткен ғасырдың отызыншы жылдары салынған ескірген тәлімбақты қалпына келтірумен қатар, жаңасын салу қажет. Балықты аулап, қолма-қол сатып үйренген балықшылар ауқымды жобаларға баруға жүрексінеді. Ал базарда сатылғанымен, аралдықтардың өзі балыққа зәру. Бұл мақсатқа қаражат та, технология да, мамандар да керек. Балық шаруашылығы бір жүйеге келсе, оның пайдасын өңір жұртшылығы ғана емес, ел экономикасы да көреді. Сол себепті 2021-2030 жылдарға арналған Қызылорда облысының балық шаруашылығын дамытудың өңірлік бағдарламасы қолға алынды.

Бүгінде Халықаралық Аралды құтқару қорынан басқа да халықаралық ұйым гранттары есебінен жүзеге асып жатқан бизнес жобалар бар. Бірақ оның барлығы тәжірибе жетіспегендіктен дұрыс жолға қойылмаған. Көкөністердің бағасы өте қымбат. Өңірде шұбат, жүн, қауын-қарбызды қайта өңдеу өндірісі сұранысқа ие. Сырдария өзенінен алыс орналасқан елді мекендерде су тапшылығына байланысты бақша өсіруге мүмкіндік жоқ. Осы орайда Арал қаласында бизнес-инкубатор жасау жобасын жолға қойып, цехтар жұмысы мен жылыжайларды дамыту жоспарда тұр. Мұның барлығы экологияға залалсыз жасыл экономика бағытында жүзеге асатын болады.

Туроператор қызметі – маңызды міндет

Шетелдік туристерді табиғаттан гөрі Арал мен Байқоңыр өлкесінің тарихы көбірек қызықтырады. Осы орайда «Қамыстыбас» көлінің жағалауында «Эко-Арал» ғылыми-туристік орталығын құру мен ГИС технологиялары негізінде Қызылорда облысының атласы мен Арал өңірінің қазақстандық бөлігінің интерактивті электронды карталары жасалды. Енді оны туризмді дамыту мақсатында пайдаланып, Арал қаласынан туроператор жасақтау қажет. Ол үшін осы өңірдегі екі колледжде сала мамандарын даярлау міндеті тұр. Егер де туризм, қонақүй бизнесі мамандары даярланса, ауылдарда шағын қонақүйлердің де жұмысы жанданады. Еуропалық одақ және Орталық Азия ынтымақтастығы стратегиясы шеңберінде осы жылы «Эко-Арал» ғылыми-туристік орталығында «Кендиртекс» жобасы бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстары басталады. Бұл жоба аясында Арал өңірінде шөлге төзімді, тиімділігі жоғары және суды аз қажет ететін ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру жоспарланған. Сонымен бірге туризмді дамыту мақсатында «Барсакелмес» қорығы базасында Aral sea Geopark атауымен геологиялық паркі жұмыс істейтін болады. Бұл аумақта көне тарихы бар Жанкент пен Жент қалашығы, Қарауылтөбе, Солтүстік Арал маңындағы Тораңғылсай жәдігерлері экологиялық туризмді дамытуға мүмкіндік береді. Бүгінде бұл маңдағы ғылыми-зерттеу жұмыстары қатаң бақылауды қажет етеді. Өйткені аймақтағы тарихи нысандар қорғауға алынбаған. Соның салдарынан бұл маңға шетелдік зерттеушілер емін-еркін келіп, өз бетінше зерттеу жұмыстарын жүргізіп жүр. Ғылыми-туристік орталықтың жұмысының жандануы көптеген мәселенің шешілуіне ықпал етері сөзсіз. Сонымен бірге өткен жылы Еуроодақтың «Орталық Азиядағы НЕКСУС диалог» жобасы шеңберінде Арал теңізінің құрғап қалған түбін көгалдандыру, сексеуіл өсірудің жабық тамыр жүйесі әдісін қолдану сынақ жобасы ретінде қолға алынды. Жобаның мақсаты теңіздің құрғап қалған бөлігінде өсімдіктерді көбейту десек, осы орайда экономикалық тиімділігі жоғары бадам, пісте сияқты дәнді-дақылдарды өсіру мүмкіндіктері де зерттелетін болады.

Арал кемелері – әлем назарында

Арал өңірінде тағы бір назар аударатын мәселе − қараусыз қалған кемелер жайы. Кезінде Арал теңізінде жүзден астам кеме, балық аулау флотилиясы, әскери кемелер болғаны белгілі. Арал суы тартылып, атырап құрғап қалған кездерде шөл бетіндегі кемелер әлем назарын аударды. Бүгінде туристер өткен жылдарда түсірілген суреттерге қарап, осы маңға кемелерді іздеп келеді. Алайда қиын дағдарысты жылдарда сол кемелердің көпшілігі кесіліп, темір-терсекке өтіп кеткен. ХАҚҚ ҚР атқарушы дирекциясының, облыс әкімшілігінің және «Барсакелмес» мемлекеттік табиғи қорығының мамандары «Возрождение» аралына экспедиция кезеңінде 13 кеме тауып, оларды сақтап қалып, экологиялық және ғылыми-танымдық туризмнің негізіне айналдыруды көздеп отыр. Мұндай кемелер көрші Өзбекстанда аз болса да сақталып қалған. Өзбек еліндегі кемелер мен мұражайға бүгінде туристер үлкен қызығушылық білдіруде.

Биыл ХАҚҚ ҚР атқарушы дирекциясының мамандары Арал теңізі бассейнін тұрақты дамыту бойынша ІІ халықаралық форум өткізуді жоспарлап отыр. Соның аясында Солтүстік Арал теңізі, Көкарал плотинасы, «Ақлақ» гидрокешені, Сырдария сағасы, «Эко-Арал» ғылыми туристік орталығы, құландар, ақбөкендер мекені, «Барсакелмес» қорығы, Оңтүстік Аралдың құрғап кеткен аумағы мен «Кердері» қалашығы мен мавзолейі, палеонтологиялық фаунасымен ерекшеленетін Аралдың солтүстік жағалауларына экспедициялар жоспарлануда.

P.S. Бүгінде Аралдың су деңгейіне қатысты негізді, негізсіз пікірлер көп. Теңіздің таяз жерлері күн ыстықта тартылып кетеді, ал оның мезгілдік ауытқып отыру мөлшері қандай болатыны мамандарға мәлім. Аралды құтқару қорының мамандары қажетті мөлшерді сақтап тұру үшін теңіздің екінші деңгейін жасау қажеттігін алға тартады. Осыған орай биыл аймақта түсіндіру жұмыстары қолға алынып, қор тарапынан кешенді жобаларды қаржыландыру бойынша жоспар дайындалып, аймаққа грант тарту мәселесі күн тәртібіне қойылып отыр. Осы бағытта ХАҚҚ атқарушы дирекциясы тарапынан Дүниежүзілік банкке үш жыл ішінде бірнеше маңызды жобалар ұсынылып, банк мамандарын Арал теңізі өңіріне апарып, таныстыру жұмыстары жүргізілген. Жобаның құны 190 млн долларды құрайды. Ең маңыздысы сол, Дирекция мамандарының жоспарында таяу жылдарда еліміз үшін өзекті болып келген Арал мәселесін түбегейлі шешу міндеті тұр.

АЛМАТЫ

Дереккөз: https://egemen.kz

Поделиться/Share